سبزیکاری
پرستو مولائی؛ فاطمه نکونام؛ محمد بابا اکبری ساری
چکیده
یکی از مهمترین سبزی‌های برگ‌دار، کاهو (Lactuca sativa L.) است که مقصد تولید آن به بازارهای بین‌المللی و ملی می‌باشد. یکی از سبزی‌هایی است که در سیستمهای کشت هیدروپونیک شناور، برای بهرهوری بالاتر در استفاده از آب و کودها تولید میگردد. کاربرد باکتریهای محرک رشد برای افزایش عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی در نظام‌های پایدار کشاورزی دارای ...
بیشتر
یکی از مهمترین سبزی‌های برگ‌دار، کاهو (Lactuca sativa L.) است که مقصد تولید آن به بازارهای بین‌المللی و ملی می‌باشد. یکی از سبزی‌هایی است که در سیستمهای کشت هیدروپونیک شناور، برای بهرهوری بالاتر در استفاده از آب و کودها تولید میگردد. کاربرد باکتریهای محرک رشد برای افزایش عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی در نظام‌های پایدار کشاورزی دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد. بدین جهت، به منظور بررسی تاثیر کاربرد باکتریهای محرک رشد در شرایط آبکشت، بر ویژگیهای کیفی و عملکرد کاهو رقم New Red Fire، آزمایشی به صورت طرح کاملا تصادفی در سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل پنج سطح از باکتریهای محرک رشد (Pseudomonas vancouverensis، Pseudomonas Koreensis، Pseudomonas putida، Pantoea agglomerans، ترکیب چهار گونه باکتری) و تیمار شاهد بدون تلقیح باکتریایی بود. صفات مورد بررسی شامل وزن تر بوته، تعداد برگ، محتوای فنول کل و فلاونوئید کل، محتوای آنتوسیانین، غلظت آهن، کلروفیل‌ها و کاروتنوئید کل بود. نتایج نشان داد، اثر کاربرد باکتریهای محرک رشد بر صفات مورد بررسی معنیدار گردید. بیشترین عملکرد بیولوژیک، محتوای رنگیزه‌های فتوسنتزی و غلظت آهن در برگ، با کاربرد تیمار باکتری ترکیبی مشاهده شد، بهطوریکه افزایش 2/388 درصد کلروفیل a، 8/439 درصد کلروفیل b، 3/398 درصد کلروفیل کل، 3/246 درصد محتوای کاروتنوئید، 2/26 درصد غلظت آهن، 6/42 درصد وزن تر بوته و 2/22 درصد تعداد برگ نسبت به گیاهان شاهد حاصل شد. با این حال، کاربرد باکتریهای محرک رشد در گیاه کاهو با تسهیل شرایط رشد و افزایش جذب عناصر غذایی، موجب کاهش معنیدار سنتز ترکیبات فنولیک از جمله محتوای فنول کل، فلاونوئید کل و آنتوسیانین در مقایسه با گیاهان شاهد، در شرایط آبکشت گردید. با توجه به اینکه بهترین تیمار این پژوهش در اغلب صفات مورد بررسی، کاربرد باکتری ترکیبی بود، برای دستیابی به حداکثر عملکرد، افزایش سودمندی کل و کاهش مصرف نهاده‌های شیمیایی، استفاده از باکتری ترکیبی توصیه میشود. البته اگر بتوان با اعمال راهکارهایی به صورت همزمان کیفیت تغذیه‌ای کاهو به‌ویژه محتوای ترکیبات فنولیکی و فلاونوئیدی گیاه را نیز در شرایط آبکشت افزایش داد، بسیار مطلوب‌تر خواهد بود.
میوه کاری
پریسا صادقی؛ حمید حسن پور
چکیده
کمبود آب یکی از منابع مهم تنشهای غیرزنده است، بهطوریکه باعث کاهش رشد، نمو و عملکرد در طول مراحل رویشی و زایشی میگردد. پژوهشها نشان داده است که استفاده از نانو کودها میتواند ضمن کاهش میزان مصرف کود به دلیل جذب بالاتر آن به علت سطح ویژه زیاد، در جهت بدست آوردن عملکرد بالا مفید واقع شوند. در این پژوهش، بهمنظور بررسی ...
بیشتر
کمبود آب یکی از منابع مهم تنشهای غیرزنده است، بهطوریکه باعث کاهش رشد، نمو و عملکرد در طول مراحل رویشی و زایشی میگردد. پژوهشها نشان داده است که استفاده از نانو کودها میتواند ضمن کاهش میزان مصرف کود به دلیل جذب بالاتر آن به علت سطح ویژه زیاد، در جهت بدست آوردن عملکرد بالا مفید واقع شوند. در این پژوهش، بهمنظور بررسی تأثیر نانو ذرات کلات روی بر برخی از ویژگیهای کمی و کیفی توتفرنگی رقم ’سابرینا‘ در شرایط کممحلولدهی (مقادیر متفاوت محلول غذایی: 90، 110 و 130 میلیلیتر)، بوتههای توتفرنگی با نانو ذرات کلات روی (صفر، 1 و 5/1 گرم در لیتر) محلولپاشی شدند. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا گردید. در پایان دوره آزمایش صفاتی از قبیل کلروفیل a وb برگ، pH، اسیدیته کل3، مواد جامد محلول4، کاروتنوئید کل، وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، وزن، طول و عرض میوه و عملکرد بوته مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بر همکنش تیمارهای کممحلولدهی و تیمار استفاده از نانو ذرات کلات روی بر وزن میوه، وزن خشک اندام هوایی و عملکرد معنیدار بود، به طوری‌که بیشترین میزان، در تیمار 130 میلیلیتر محلول غذایی و در غلظت 5/1 گرم در لیتر نانو ذرات کلات روی مشاهده گردید. همچنین، در صفات طول و عرض میوه، pH، اسیدیته کل، مواد جامد محلول، کلروفیل a و b و کاروتنوئید کل اثرات اصلی تیمار محلولدهی و تیمار نانو ذرات کلات روی در سطح احتمال 1 درصد معنیدار بودند. بهطوریکه در تیمار نانو ذرات کلات روی، بیشترین میزان این صفات در غلظت 5/1 گرم در لیتر نانو ذرات و در تیمار کممحلولدهی نیز بیشترین میزان، در تیمار شاهد (محلولدهی کامل) مشاهده شد. بهطور کلی نتایج حاصل از این پژوهش، نشان داد که غلظت 5/1 گرم بر لیتر نانو ذرات کلات روی، بیشترین تأثیر را در افزایش عملکرد توتفرنگی رقم ’سابرینا‘ تحت شرایط کممحلولدهی داشت.
اعظم رحیمیان؛ محمود اثنی عشری؛ حسن ساری خانی
چکیده
استفاده از زیست محرک‌ها در کشاورزی ارگانیک و پایدار با هدف کاهش مصرف کودهای شیمیایی همواره مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این مطالعه بررسی امکان جایگزینی کلات آهن در محلول غذایی با نوعی زیست محرک طبیعی محتوی عصاره جلبک دریایی به نام "اکتیویو" در کشت توتفرنگی ارقام کاماروسا و سلوا در سیستم کشت بدون خاک بود. آزمایش به‌صورت فاکتوریل ...
بیشتر
استفاده از زیست محرک‌ها در کشاورزی ارگانیک و پایدار با هدف کاهش مصرف کودهای شیمیایی همواره مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این مطالعه بررسی امکان جایگزینی کلات آهن در محلول غذایی با نوعی زیست محرک طبیعی محتوی عصاره جلبک دریایی به نام "اکتیویو" در کشت توتفرنگی ارقام کاماروسا و سلوا در سیستم کشت بدون خاک بود. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی شامل تیمارهای شاهد (محلول غذایی حاوی کلات آهن با 6pH=)، محلول غذایی بدون آهن و حاوی اکتیویو با 6pH=، محلول غذایی حاوی کلات آهن با 8 pH=و محلول غذایی بدون آهن و حاوی اکتیویو با 8 pH=بود. نتایج نشان داد، عصاره جلبک دریایی روی همه صفتهای اندازه‌گیری شده اثر معنیدار داشت، بهطوریکه وزن تر و خشک اندام‌های هوایی، وزن تر ریشه‌ها و همچنین میزان کلروفیل و آهن فعال برگ‌ها در تیمار حاوی اکتیویو با 6 pH=مشابه گیاهان شاهد بود. ارزیابی فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و پراکسیداز در برگ نیز نشان داد که کاربرد اکتیویو سبب افزایش فعالیت این آنزیمها در گیاهان در شرایط کمبود آهن شد. بر اساس نتایج این پژوهش عصاره جلبک دریایی توانست جایگزین کلات آهن برای پرورش توتفرنگی در محلول غذایی شده و امکان تولید این گیاه را با کاهش استفاده از ترکیبات مصنوعی آهن فراهم کند، به عبارت دیگر کاربرد اکتیویو بهجای کلات آهن در 6pH= محلول غذایی توصیه میشود.
مهین نیکو؛ محمود شور؛ علی تهرانی فر؛ الهام سعیدی پویا
چکیده
افزایش دی‌اکسید‌کربن اتمسفر به عنوان یکی از مشخصه‌های تغییر اقلیم به میزان زیادی بر بهره‌دهی جهانی، بخش کشاورزی اثر می-گذارد. بنابراین هدف از انجام این پژوهش بررسی اثرات افزایش گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید‌کربن بر پاسخ رشدی اندام‌های هوایی و زیرزمینی دو رقم گل لیزیانتوس در شرایط کشت هیدروپونیک است. این تحقیق در گلخانه تحقیقاتی دانشکده ...
بیشتر
افزایش دی‌اکسید‌کربن اتمسفر به عنوان یکی از مشخصه‌های تغییر اقلیم به میزان زیادی بر بهره‌دهی جهانی، بخش کشاورزی اثر می-گذارد. بنابراین هدف از انجام این پژوهش بررسی اثرات افزایش گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید‌کربن بر پاسخ رشدی اندام‌های هوایی و زیرزمینی دو رقم گل لیزیانتوس در شرایط کشت هیدروپونیک است. این تحقیق در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، در قالب آزمایش کرت‌های خرد شده بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل سه غلظت دی‌اکسید‌کربن ۳۸۰ به عنوان شاهد، ۷5۰ و ۱۰۵۰ پی‌پی‌ام و دو رقم گل شاخه بریده لیزیانتوس Yolde White و GCREC-Blu بود. با توجه به نتایج می‌توان این‌گونه بیان داشت که اثر تیمار دی‌اکسید‌کربن بر ارتفاع، طول میانگره، وزن خشک ساقه و ریشه، سطح و حجم ریشه و نسبت ریشه به ساقه در سطح احتمال 1 درصد معنیدار شد و در بین دو رقم تنها از نظر وزن خشک ساقه، تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال 5 درصد مشاهده شد. اثر متقابل دی‌اکسید‌کربن و رقم بر روی هیچ یک از صفات مورد مطالعه تأثیر معنی‌داری نداشت. در یک نگاه کلی، افزایش دی‌اکسید‌کربن موجب افزایش تمامی پارامترهای رشدی بخش هوایی و زیرزمینی گیاه لیزیانتوس شد و بیشترین و کمترین تأثیر در تمامی صفات به ترتیب مربوط به غلظت 1050 پی‌پی‌ام و شاهد بود. در نتیجه تغییرات گاز دی‌اکسید‌کربن در اتمسفر میتواند تأثیرات بسیار چشمگیری بر روی گیاه بگذارد که بدین ترتیب می‌توان برخی اثرات تغییر اقلیم در آینده را بر روی کیفیت تولید تجاری گل‌های شاخه بریده پیش‌بینی و بررسی نمود.
مریم زارع؛ براتعلی فاخری؛ سارا فرخ زاده
چکیده
با توجه به گسترش اراضی شور در دنیا و ایران، شناسایی ارقام متحمل به شوری اهمیت زیادی دارد. انتخاب ارقام مقاوم به شوری از طریق کشت در محیط هیدروپونیک روشی کم هزینه و مطمئن جهت صرفه‌جویی در زمان محسوب میشود. به منظور ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی گیاهچه کاهو به تنش شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تکرار ...
بیشتر
با توجه به گسترش اراضی شور در دنیا و ایران، شناسایی ارقام متحمل به شوری اهمیت زیادی دارد. انتخاب ارقام مقاوم به شوری از طریق کشت در محیط هیدروپونیک روشی کم هزینه و مطمئن جهت صرفه‌جویی در زمان محسوب میشود. به منظور ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی گیاهچه کاهو به تنش شوری، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تکرار در پژوهشکده زیست فناوری دانشگاه زابل به صورت کشت هیدروپونیک انجام شد. در این آزمایش تأثیر سه سطح شوری (0، 2 و 4 دسی زیمنس بر متر) بر خصوصیات مورفولوژیکی 15 ژنوتیپ کاهو بررسی شد. نتایج نشان دادند که شوری بر روی رشد گیاهچه ژنوتیپ‌های کاهو تأثیر معنی‌داری (01/0 ≥P) داشتند. براساس نتایج آزمایش ژنوتیپ کاهوی برگی ورزنه اصفهان بیشترین مقدار طول بوته و ژنوتیپ Romaine lettuce long green Teresa بیشترین طول ریشه را به خود اختصاص دادند. افزایش تنش شوری منجر به کاهش معنیدار (01/0 ≥P) طول بوته در همه ژنوتیپ‌های کاهو شد. با استفاده از تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ Romaine lettuce long green Teresa در گروه ژنوتیپ متحمل به شوری و ژنوتیپ‌های کاهوپیچ اورست، Lettuce May Queen، Curly endive hair angel وRomaine lettuce long blonde Galaica در گروه ژنوتیپ‌های حساس به شوری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که غلظت بحرانی حساسیت به تنش شوری در اندام‌های گیاه از قبیل طول ریشه، طول بوته، وزن تر بوته و وزن خشک بوته، سطح شوری 4 دسی زیمنس بر متر می باشد.
سارا خراسانی نژاد؛ حسن سلطانلو؛ جواد هادیان؛ صادق آتشی
چکیده
ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان است و با کمبود منابع آب و وجود زمین های شور مواجه است. با توجه به افزایش جمعیت و محدودیت اراضی قابل کشت، استفاده از منابع آب و خاک شور کشور ضروری به نظر می رسد. یکی از روش های بهره برداری از این منابع کشت گیاهان دارویی است. اسطوخودوس (Lavandula angustifolia) گیاه دارویی چند ساله و چوبی است که با هدف تهیه اسانس موجود ...
بیشتر
ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان است و با کمبود منابع آب و وجود زمین های شور مواجه است. با توجه به افزایش جمعیت و محدودیت اراضی قابل کشت، استفاده از منابع آب و خاک شور کشور ضروری به نظر می رسد. یکی از روش های بهره برداری از این منابع کشت گیاهان دارویی است. اسطوخودوس (Lavandula angustifolia) گیاه دارویی چند ساله و چوبی است که با هدف تهیه اسانس موجود در گل ها و برگ هایش کشت میشود. بهمنظور بررسی اثر سطوح مختلف تنش شوری بر شاخص های رشد، عملکرد و ترکیب اسانس برگ گیاه اسطوخودوس، آزمایشی گلدانی بر پایه طرح کاملاً تصادفی با پنج تیمار و سه تکرار انجام گردید. تنش به صورت هیدروپونیک و در پنج سطح 0، 25، 50، 75 و 100 میلی‌مولار کلرورسدیم اعمال شده و پس از چهار ماه اندازه‌گیری شاخص های رشدی از قبیل طول ساقه، طول ریشه، وزن تر ساقه، وزن تر ریشه و وزن خشک ریشه، درصد و ترکیب اسانس برگ انجام پذیرفت. نتایج تجزیه های آماری و اندازه گیری با دستگاهGC-MS نشان دادند تنش شوری اثر معنی داری بر شاخص های رشد، درصد و ترکیب اسانس دارد .با افزایش شوری، طول ساقه، وزن تر ساقه و وزن تر ریشه و وزن خشک ریشه کاهش یافته و طول ریشه و درصد اسانس ابتدا تا سطح شوری 25 میلی‌مولار افزایش و سپس کاهش یافت. ترکیب اجزای اسانس تحت تاثیر تنش شوری، تغییر کرده است. به طوری که با افزایش سطح شوری مقدار بورنئول، کادینول، کامفور، کاریوفیلن اکساید و سیمن-8-ال ابتدا افزایش و سپس در سطح 100 میلی‌مولار شوری کاهش یافته است که مهم ترین ماده در ترکیب اسانس برگ اسطوخودوس، بورنئول می باشد که با افزایش سطح شوری مقدار آن افزایش قابل‌توجهی نشان داد که می توان نتیجه گرفت در سطوح اولیه تنش شوری درصد اسانس افزایش می یابد ولی با شدیدتر شدن تنش علی رغم کاهش در درصد اسانس تولید شده، کیفیت اسانس افزایش خواهد داشت.
حسین نظری ممقانی؛ سید جلال طباطبائی
چکیده
کودهای نیتراتی معمول ترین منابع نیتروژن مورد استفاده در کشت های هیدروپونیک هستند که این کودها سبب تجمع نیترات در سبزی های برگی می شوند. بنابراین، تامین نیتروژن گیاه از منبع اوره همراه با نیکل به عنوان کوفاکتور آنزیم اوره آز می تواند نقش مهمی را در کاهش تجمع نیترات در گیاهان ایفا کند. برای این منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب ...
بیشتر
کودهای نیتراتی معمول ترین منابع نیتروژن مورد استفاده در کشت های هیدروپونیک هستند که این کودها سبب تجمع نیترات در سبزی های برگی می شوند. بنابراین، تامین نیتروژن گیاه از منبع اوره همراه با نیکل به عنوان کوفاکتور آنزیم اوره آز می تواند نقش مهمی را در کاهش تجمع نیترات در گیاهان ایفا کند. برای این منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با پنج سطح اوره (0، 25، 50، 75 و 100 میلی‌گرم بر لیتر) و دو سطح نیکل (0 و 2 میلی‌گرم بر لیتر) از منبع NiSO4 در چهار تکرار در شرایط آبکشت (Floating) در کاهوی رقم سیاهو (Lactuca sativa cv. Siyahoo)، اجرا شد. نتایج آزمایش نشان داد که، اثر غلظت های مختلف اوره، کاربرد نیکل و اثرات متقابل آن ها بر وزن تر و خشک اندام های هوایی گیاه معنی دار بود. بیشترین وزن تر و خشک در تیمار U50Ni0 بدست آمد. غلظت نیکل و پتاسیم بافت برگ توسط اوره، نیکل و اثرات متقابل آن ها بطور معنی داری (01/0P≤) تحت تاثیر قرار گرفت. غلظت نیتروژن کل برگ با افزایش غلظت اوره بطور معنی داری (01/0P≤) افزایش یافت؛ در اثرات متقابل نیز بیشترین و کمترین غلظت نیتروژن کل با 5/1 برابر اختلاف بترتیب در تیمارهای U0Ni2 و U0Ni0 بدست آمد. غلظت های مختلف اوره اثر معنی‌داری بر غلظت نیترات بافت برگ نداشتند ولی کاربرد نیکل و اثرات متقابل اوره و نیکل غلظت نیترات بافت برگ را به طور معنی داری (01/0P≤) کاهش داده بود بطوری‌که در تیمار U0Ni2 6/2 برابر کمتر از تیمار U0Ni0 نیترات ثبت شد. به نظر می رسد کاربرد نیکل بتواند نیترات برگ را کاهش دهد.
رزیتا خادمی آستانه؛ سید جلال طباطبائی؛ صاحبعلی بلندنظر
چکیده
سلنیوم عنصری غیرفلزی است که با تأثیر بر رشد و نمو گیاهان و به خاطر حضور در سیستم های آنتی اکسیدانی یک عنصر اساسی برای سلامتی انسان و حیوان شناخته شده است. به منظور ارزیابی تأثیر غلظت های مختلف سلنیوم بر عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیکی کلم تکمه ای (Brassica oleracea var. Gemmifera) آزمایشی با شش سطح سلنیوم (0، 2، 4، 8، 16و 32 میلی گرم در لیتر از منبع سلنات سدیم) ...
بیشتر
سلنیوم عنصری غیرفلزی است که با تأثیر بر رشد و نمو گیاهان و به خاطر حضور در سیستم های آنتی اکسیدانی یک عنصر اساسی برای سلامتی انسان و حیوان شناخته شده است. به منظور ارزیابی تأثیر غلظت های مختلف سلنیوم بر عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیکی کلم تکمه ای (Brassica oleracea var. Gemmifera) آزمایشی با شش سطح سلنیوم (0، 2، 4، 8، 16و 32 میلی گرم در لیتر از منبع سلنات سدیم) در قالب یک طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار در شرایط گلخانه ای انجام شد. نتایج نشان داد که عملکرد گیاه به طور معنی داری (01/0 P≤) تحت تأثیر تیمارهای سلنیومی قرار گرفت، به طوری که با افزایش غلظت سلنیوم در محلول غذایی از 0 تا 8 میلی گرم در لیتر عملکرد و شاخص کلروفیل افزایش، نشت الکترولیت در برگ ها کاهش و سپس با افزایش غلظت سلنیوم عملکرد کاهش و نشت الکترولیت در برگ های جوان افزایش یافت. حداکثر عملکرد با افزایش 40 درصدی نسبت به شاهد در غلظت 8 میلی گرم در لیتر مشاهده شد. با افزایش سطوح سلنیوم در محلول غذائی، غلظت سلنیوم افزایش یافت و به ترتیب برگ های پیر>برگ های جوان> جوانه ها بود. نتایج نشان داد که می توان سلنیوم را حداکثر تا غلظت 8 میلی گرم در لیتر به منظور بهبود رشد گیاه به محلول های غذایی برای پرورش کلم تکمه ای اضافه نمود.
حمیدرضا روستا؛ سمیه عرب پور
چکیده
آکواپونیک یکی از تکنیک های کشت بدون خاک است که در آن ماهی و گیاه بطور توام پرورش داده می شوند. ریحان گیاهی علفی و متعلق به خانواده نعناع می باشد که اسانس آن عمدتاً در صنایع غذایی، دارویی و عطرسازی مورد استفاده قرار گرفته و همچنین دارای خواص ضد میکروبی است. کشت گلخانه ای ریحان، جهت عرضه مداوم ریحان تازه به بازار، به دلیل ارزش بالای اقتصادی ...
بیشتر
آکواپونیک یکی از تکنیک های کشت بدون خاک است که در آن ماهی و گیاه بطور توام پرورش داده می شوند. ریحان گیاهی علفی و متعلق به خانواده نعناع می باشد که اسانس آن عمدتاً در صنایع غذایی، دارویی و عطرسازی مورد استفاده قرار گرفته و همچنین دارای خواص ضد میکروبی است. کشت گلخانه ای ریحان، جهت عرضه مداوم ریحان تازه به بازار، به دلیل ارزش بالای اقتصادی و تقاضای زیاد آن در حال گسترش می باشد. به منظور بررسی تاثیر سیستم های کشت بدون خاک بر عملکرد، غلظت عناصر غذایی و میزان اسانس گیاه ریحان آزمایشی بصورت فاکتوریل با دو فاکتور، سیستم (هیدروپونیک و آکواپونیک) و رقم (ریحان سبز و ریحان بنفش) و در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. نتایج نشان داد که وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه، ارتفاع، سطح برگ و تعداد گره در هر دو رقم در سیستم هیدروپونیک بیشتر از آکواپونیک بود. شاخص SPAD به طور معنی داری تحت تأثیر سیستم کشت قرار گرفت و میزان آن در سیستم هیدروپونیک 86/12 درصد بیشتر از سیستم آکواپونیک بود. میزان اسانس در بخش های هوایی تحت تاثیر سیستم کشت و رقم قرار نگرفت. پایین بودن غلظت عناصر نیتروژن، فسفر و منگنز احتمالا دلیل کاهش سبزینگی و کاهش رشد گیاهان در سیستم آکواپونیک بوده است. اگرچه بر اساس نتایج فوق رشد گیاهان در سیستم آکواپونیک کمتر از هیدروپونیک بود ولی با این وجود رشد گیاهان در این سیستم رضایتبخش بوده و هیچ گونه علائم ظاهری کمبود در گیاهان مشاهده نشد. احتمالا افزایش تعداد ماهی در واحد حجم آب و افزایش غذادهی می تواند به رفع کمبود جزئی عناصر غذائی در سیستم آکواپونیک کمک کند. بنابراین سیستم آکواپونیک ظرفیت تولید گیاهان داروئی مثل ریحان را دارا می باشد.
